Aktualności Dodano: 19 sierpnia 2020

„Musimy dodać ducha. Na front!”

Data rozpoczęcia: 2020-08-19
Data zakonczenia:

Gdy bolszewicy parli na zachód, oni walczyli szablą i piórem. Ci, którzy nie mogli uczestniczyć w bezpośrednich starciach na linii frontu, działali słowem. W emocjonalny sposób zagrzewali do walki, wzniecali zapał i nawoływali do przeciwstawienia się najeźdźcy.

Kiedy w lipcu 1920 r. niebezpieczeństwo bolszewickie zajrzało Polsce w oczy, kiedy w porywie patriotycznym powstał ruch ochotniczy, kiedy dzieci nawet chwytały za broń – piśmiennictwo i sztuka polska nie mogły oczywiście pozostać za piecem – pisał Adam Grzymała-Siedlecki. Z kolei odezwa mobilizacyjna związków artystycznych i literackich głosiła: Jest chwila, w której się ściany domu naszego zachwiały. Żołnierzom naszym, którzy dotąd podtrzymują ociekającymi krwią barami zagrożone zręby, musimy dodać ducha (…) Na front!.

Utwory, które towarzyszyły Polakom w 1920 r., to dzisiaj mało znany rozdział literatury XX wieku. Przykryte grubą warstwą kurzu i zapomnienia, na lata przepadły w czeluściach zbiorowej niepamięci. A przecież ich autorami były prawdziwe tuzy, najbardziej znani literaci tamtej epoki. O tym co działo  się na froncie opowiadali na gorąco również pisarze-reporterzy wojenni. Z pewnością ich dorobek zasługuje na szerszą - niż dotychczas - obecność w powszechnej świadomości. Temat ożywa przy okazji Roku Bitwy Warszawskiej i obchodzonej niedawno 100. rocznicy zwycięstwa nad Wisłą.

 

 

Kim byli literaci, którzy kształtowali opinię publiczną i dawali świadectwo czasów wojny polsko-bolszewickiej 1920? Oto oni:

 

Stefan Żeromski

Tworzył powieści, opowiadania i dramaty. Jeden z najważniejszych pisarzy w historii literatury polskiej, będący wówczas u szczytu popularności. Szef referatu prasowego Generalnego Inspektoratu Armii Ochotniczej. Jako korespondent wojenny stworzył głośny reportaż Na probostwie w Wyszkowie. Jest to relacja ze spotkania przedstawicieli marionetkowego rządu z sowieckiego nadania. Żeromski znał dramatyczne zdarzenia z przekazu księdza Wiktora Mieczkowskiego. Temat wojny polsko-bolszewickiej akcentował również w Przedwiośniu i w dramacie Ponad śnieg bielszym się staną.

 

Adam Grzymała-Siedlecki

Krytyk literacki, dramatopisarz, uznany autorytet w dziedzinie teatru, a także komentator wydarzeń wojennych. W swoich relacjach opisuje przebieg walk, przygląda się życiu żołnierzy, pisze o odwadze młodych ochotników. Przywołuje również bohaterskie postawy żołnierzy i duchownych, jak choćby śmierć księdza Ignacego Skorupki, który „szedł wyniosły, z krucyfiksem wzniesionym ponad głową”. Wspomnienia z frontu Adama Grzymały-Siedleckiego spisane zostały w książce Cud Wisły.

 

Eugeniusz Korwin-Małaczewski

Prozaik, poeta, żołnierz, uczestnik I wojny światowej (oficer z Błękitnej Armii Hallera) i wojny polsko-bolszewickiej. Najmłodszy korespondent wojenny w Generalnym Inspektoracie Armii Ochotniczej. Doświadczenia z frontu opisał w reportażu Z wycieczki na front. Opublikował również tom opowiadań Koń na wzgórzu, nazwany przez Kornela Makuszyńskiego „arcyksiążką”. Tytułowy utwór to najbardziej znaczące dzieło w dorobku Małaczewskiego. Przynosi wstrząsający obraz okaleczonego konia, który staje się symbolem bolszewickiego okrucieństwa.

 

Józef Mackiewicz

Autor powieści i reportaży, dziennikarz, publicysta polityczny. Jeden z największych polskich prozaików XX w. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Wydana na emigracji książka Lewa wolna, będąca epicką opowieścią o tych wydarzeniach, uznawana jest za arcydzieło doświadczeń roku 1920. Mackiewicz skreślił realistyczny, antyromantyczny obraz walki, do narracji literackiej wprowadził fragmenty archiwalnych dokumentów. To nie tylko opis wojny, ale opowieść o tym, jakie ideologiczne zagrożenie niesie bolszewizm dla wolności i ładu dotychczasowego świata.

 

Karol Irzykowski

Krytyk literacki, prozaik, dramaturg, eseista, wybitny intelektualista przełomu XIX i XX wieku, kojarzony z młodopolskimi wypowiedziami polemicznymi. Pisał reportaże pokazujące z bliska wojnę polsko-bolszewicką, które publikowane były w czasie toczących się walk. Był zaskoczony wysokim morale i „duchem bojowym” polskich żołnierzy, zauważał ich głęboki antybolszewizm.

 

Stanisław Rembek

Pisarz będący uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej. Na kanwie swoich przeżyć stworzył powieść W polu, jeden z najważniejszych tekstów w literaturze polskiej poświęconych tej tematyce. Czesław Miłosz uznał ją za najlepszą książkę o walce, jako powstała w okresie międzywojennym. Rembek ukazuje wojnę 1920 roku w sposób realistyczny i brutalny, interesuje go psychika żołnierzy. Drugim znaczącym utworem opisującym wydarzenia na froncie była powieść Nagan

 

Ferdynand Antoni-Ossendowski

Najczęściej tłumaczony, zaraz po Sienkiewiczu, pisarz dwudziestolecia międzywojennego. Autor słynnej beletryzowanej biografii Lenina, podróżnik, dziennikarz, działacz polityczny. Istotny w jego dorobku jest cykl opowiadań Najwyższy lot, poświęcony pamięci najmłodszych żołnierzy walczących w wojnie polsko-bolszewickiej.

 

Kornel Makuszyński

Zaliczany do najpoczytniejszych autorów I poł. XX w., jego twórczość cieszyła się popularnością już w dwudziestoleciu międzywojennym. W relacjach z frontu podkreślał antybolszewicką postawę żołnierzy. W czasie służby w wywiadzie propagandy pisał utwory poetyckie i żołnierskie piosenki, spośród których zachwycały Maki, jedna z najbardziej dzisiaj znanych polskich piosenek poświęconych walce o Niepodległość. Muzykę skomponował Stanisław Niewiadomski. Zapraszamy do wysłuchania https://www.youtube.com/watch?v=-45ffQWhAwg

 

 

Źródło:

Monika Makowska, Polskie asy literackie w służbie frontowej, „Wpis” 2020, nr 4, s. 61-64.

Maciej Urbanowski, Wojna polsko-bolszewicka 1920 roku w literaturze polskiej (rekonesans), w: http://sierpien1920.pl/opracowania/wojna-polsko-bolszewicka-1920-roku-literaturze-polskiej-rekonesans/

Adam Grzymała-Siedlecki, Cud Wisły. Wspomnienia korespondenta wojennego z 1920 roku, Łomianki 2007.