„Nie ja kształtowałam te książki, tylko życie”
Data rozpoczęcia: 2021-02-11
Data zakonczenia:
Seweryna Szmaglewska 11.02.1916 – 7.07.1992
105. rocznica urodzin pisarki, prozaika, autorki powieści i wspomnień o tematyce oświęcimskiej m.in. „Dymy nad Birkenau” i „Niewinni w Norymberdze” oraz przygodowych książek dla młodzieży „Czarne stopy” oraz „Nowe ślady Czarnych stóp”, więźniarki niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, świadka oskarżenia w procesach norymberskich.
Był sierpień 1939 roku. Seweryna Szmaglewska przebywała na obozie harcerskim w Tatrach. Ze swoich wakacji spisuje wspomnienia-relacje, które staną się jej debiutem literackim wydanym wówczas w „Głosie Trybunalskim”. Wcześniej jednak w tragicznych okolicznościach traci rodziców. Pogodną, młodą dziewczynę przed załamaniem psychicznym i depresją ratuje Aleksandra Matusiakowa, wychowawczyni Szmaglewskiej, która z czasem stanie się dla niej rodziną zastępczą.
To ona zapisuje przybraną córkę do drużyny harcerskiej, z którą dziewczyna będzie jeździć na obozy. Seweryna pozna tam przyjaciół, którzy roztoczą nad nią braterską opiekę. Na zdjęciach z tego czasu patrzą na nas młodzi, uśmiechnięci ludzie, szczęśliwi… nikt z nich nie podejrzewa, że za chwilę ich świat się skończy.
18 lipca 1942 roku na jednej z piotrkowskich ulic, zatrzymała się dosłownie na chwilę, żeby poprawić okulary, kiedy to podjeżdża gestapowska ciężarówka i przeprowadza łapankę, w wyniku której Szmaglewska dostaje się do niewoli. Ma wtedy 26 lat. Zostaje przewieziona do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdzie jest więziona przez trzy lata. W styczniu 1945 podczas ewakuacji i likwidacji obozu, wraz z dwoma innymi więźniarkami, udaje się jej uciec i ocalić życie. Wraca do rodzinnego domu w Piotrkowie Trybunalskim. Zmagając się z traumą obozową, pisze żeby ocalić tragedię od zapomnienia. Powstają „Dymy nad Birkenau”, które już w grudniu 1945 roku zostają wydane przez Krakowską Oficynę Wydawniczą.
Uratowało mnie dzieciństwo – wspomina autorka – czas spędzony na wsi, w gronie przyjaciół, z kochającymi rodzicami, bycie w przedwojennym harcerstwie oraz motywacja, że ktoś musi przeżyć, żeby opowiedzieć… o zbrodni niewyobrażalnej, w której prawdę trudno będzie światu uwierzyć... Autorka stała się podwójnym świadkiem.
– Pisałam w obawie, że hitlerowcy umiejący w mistrzowski sposób zacierać ślady swoich zbrodni zdołają zatrzeć je tak, by uniknąć kary. Pisałam jednym tchem, jak zeznanie świadka przed sądem, niemal akt oskarżenia.
W 1960 roku autorka pisze powieść dla młodzieży „Czarne Stopy”, która była wynikiem silnych i żywych wspomnień z lat dzieciństwa. Opis przygód młodych harcerzy, przyjaciół z jednego zastępu, napisanych z poczuciem humoru, lekkim językiem, szybko zyskał wielką popularność nie tylko wśród młodych. Okres powstawania „Czarnych Stóp” oraz następującej po nich części „Nowy ślad Czarnych Stóp” był dla autorki czasem zmagania się z depresją i traumą obozową. Niemniej powieści te były pewnym oczyszczeniem, jak w scenie „Nowy trop Czarnych Stóp”, kiedy to jeden z bohaterów, kaleki chłopiec skaczący do wody odzyskuje w niej pełną sprawność ruchową.
Seweryna Szmaglewska zmarła 7 lipca 1992 roku w wieku 76 lat. Została pochowana na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie.
Prezentowane tytuły z dorobku pisarskiego Seweryny Szmaglewskiej znajdują się w księgozbiorze biblioteki. Zapraszamy do wypożyczeń, do sentymentalnych literackich powrotów oraz wartościowych odkryć. Na naszych półkach jest wiele pasjonujących historii, które tylko czekają na swojego czytelnika.
Barbara Hałusek
Źródło:
https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1580887,Seweryna-Szmaglewska-%e2%80%93-opisac-niehttpswyobrazalne [dostęp online 08.02.2021].
Arkadiusz Morawiec, Realizm w służbie (nieosiągalnego) obiektywizmu. „Dymy nad Birkenau” Seweryny Szmaglewskiej, „Pamiętnik Literacki” 2009, nr 1, s. 121-143.
https://www.rmfclassic.pl/podcasty/Spis-tresci-magazyn-literacki-w-RMF-Classic,56,4827.html [dostęp online 08.02.2021].