„Uśmiechnięty Don Kichot”
Data rozpoczęcia: 2021-04-06
Data zakonczenia:
Był najznakomitszym polskim pisarzem o sztuce. Był jednym z niewielu pisarzy metafizycznych w naszej literaturze, o umysłowości otwartej i słowie uderzająco celnym.
Wojciech Karpiński, Portret Czapskiego
Józef Czapski (03.04.1896 – 12.01.1993)
Sto dwadzieścia pięć lat temu, 3 kwietnia, urodził się Józef Czapski, pisarz, eseista, krytyk, malarz, współzałożyciel paryskiej „Kultury”, uczestnik walk o niepodległość Polski, więzień Starobielska, wysłannik generała Andersa w sprawie zaginionych polskich żołnierzy wywiezionych do Rosji. Pacyfista, który w obliczu zawirowań historii, ciężkich walk o godność i prawo do wolności, postanowił nie zabijać. Autor przejmujących i wyjątkowych świadectw pt. „Wspomnienia starobielskie” i „Na nieludzkiej ziemi”, również doskonałych esejów o malarstwie i literaturze.
Józef Czapski przez całe swoje życie pisał również dziennik. Początkowo będący tylko chronologicznym zapisem wydarzeń, na przestrzeni upływajęcego czasu, zmieniał się w zbiór nie tyle dokumentujący fakty, co również przemyślenia, refleksje i wrażenia. Pisarz przeżył dziewięćdziesiąt siedem lat, przechodząc przez meandry historii i wychodząc z nich ocalały. Dziś znamy jedynie mały wycinek jego zapisków. Jest to dopełnienie twórczości literackiej, licznych pism prozą, korespondencji, esejów i publicystyki. Pisarz wielokrotnie w swoim życiu podkreślał, że „nie umie nie pisać”.
„Na samym początku II wojny światowej Czapski został zmobilizowany. Wkrótce potem znalazł się w niewoli sowieckiej. Po uwolnieniu z niej i wstąpieniu do armii generała Władysława Andersa otrzymał ponownie misję wojskową: polecono mu zbadanie losów polskich oficerów, którzy - jak się miało okazać - zostali uwięzieni przez NKWD i zamordowani. Wstrząsającą relację ze swoich poszukiwań zdał najpierw we „Wspomnieniach starobielskich” (1945), a następnie w książce „Na nieludzkiej ziemi” (1949).” Trochę wcześniej wyemigrował do Rzymu, potem do Paryża, gdzie związał się ze Instytutem Literackim. Wraz z Jerzym Giedroyciem był współtwórcą Instytutu i przez lata publikował swoje pisma na łamach paryskiej „Kultury”. Skrupulatnie gromadził zapiski, większość z nich niejednokrotnie ilustrując grafikami i szkicami. Zaangażowany politycznie i kulturalnie pisał teksty głebokie erudycyjnie i oryginalne. Sam cenił literaturę „pogłębioną i myśl dobrze osadzoną w słowie pięknym, obrazowym i mocnym” i na takich dziełach starał się wzorować.
W równym stopniu co pisarstwo, fascynowała go sztuka malarska. Niestety znany nam współcześnie dorobek malarski Józefa Czapskiego jest zaledwie ułamkiem całej plastycznej twórczości. Wiele z jego dzieł uległo zniszczeniu, wiele zaginęło, pozostała część trafiła w ręce prywatnych kolekcjonerów. Józef Czapski długo bowiem figurował na liście autorów poddawanych rygorystycznej cenzurze.
Józef Czapski „był przede wszystkim obecnością. […] miał wiele warstw, wiele talentów, niektóre były łatwiej czytelne, inne mniej, obracał się w różnych kręgach, różnych kulturach, posługiwał się swobodnie kilkoma językami, należał do wielu światów lecz był bez zasłon. Człowiek bezpośreni i promienny.” Zawsze skołonny do pomocy, życzliwy i uśmiechnięty... Tworząc zdawał się walczyć o dobro i ludzką godność. Człowiek o charakterystycznym wyglądzie, o wizerunku łagodnym, mierzący niemal dwa metry wzrostu. Nazywany był „uśmiechniętym Don Kichotem”.
Józef Czapski zmarł 12 stycznia 1993 roku. Odszedł przeżywszy 97 lat. „W ostatnią drogę wyruszył z domu „Kultury” do parafialnego kościółka i na cmentarz. W czasie uroczystości żałobnych kilka razy zapewne się uśmiechnął. Trumna długo nie mieściła się do grobu. [Pisarz] Okazał się za duży.” Miejsce pochówku trzeba było powiększać kilka razy.
Barbara Hałusek
W księgozbiorze biblioteki znajdują się książki o życiu Józefa Czapskiego. Wśród licznych tytułów znaleźć można również te będące zapisem jego twórczości literackiej. Zapraszamy serdecznie do wypożyczeń. Życzymy wspaniałych poszukiwań i odkryć oraz niezapomnianej lektury.
Źródło
W. Karpiński, Portret Czapskiego, Wrocław 1996
E. Karpeles, Prawie nic. Józef Czapski. Biografia malarza, Warszawa 2019
https://www.tygodnikpowszechny.pl/to-jest-zyciorys-18376 [dostęp online 01.04.2021]
https://www.polskieradio.pl/149/2592/Artykul/760269,Potrzeba-pisania-notowania-zycia [dostęp online 01.04.2021]
https://culture.pl/pl/tworca/jozef-czapski [dostęp online 01.04.2021]
Fotografia https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Czapski [dostęp online 01.04.2021]