Prawie Nobel

Zobacz zdjęcie w większej rozdzielczości

Data rozpoczęcia: 2023-04-17
Data zakonczenia:

Jerzy Andrzejewski (19.08.1909 – 19.04.1983)

Czterdzieści lat temu zmarł Jerzy Andrzejewski pisarz, prozaik, twórca felietonów i recenzent teatralny, autor niezapomnianych i ważnych dla literatury polskiej dzieł m.in. „Ład serca”, „Popiół i diament”, „Bramy raju”, „Miazga” czy „Ciemności kryją ziemię” oraz scenariuszy do filmów na podstawie swojej twórczości m.in. „Niewinni czarodzieje” czy „Popiół i diament”. Redaktor naczelny tygodnika „Przegląd Kulturalny”, współredaktor „Twórczości” i „Nowej Kultury”. Jeden z ciekawszych i wielobarwnych twórców literatury polskiej XX wieku, którego dzieła przetłumaczono na ponad trzydzieści języków.

Jeśli ktoś dziś pamięta i wspomina Jerzego Andrzejewskiego to zapewne jako autora słynnej powieści „Popiół i diament”. I rzeczywiście, dzieło to zapewniło mu sławę nie tylko z uwagi na historię AK-owca, ale również w związku z kilkukrotnym poprawianiem oficjalnych wersji powieści i ostatecznym stworzeniem scenariusza do filmu o tym samym tytule w reżyserii Andrzeja Wajdy (z niezapomnianym Zbigniewem Cybulskim w roli głównej).

Andrzejewskiemu całe życie przyświecał jeden imperatyw: być wielkim pisarzem! Chciał nim być od zawsze i od zawsze konsekwentnie do tego dążył. Lata mijały, autor był prawicowcem, publikującym w endeckim „Prosto z mostu”, pisarzem katolickim, obrońcą Żydów, potem komunistą i żarliwym wyznawcą stalinowskiego nowego ładu, peerelowskim aktywistą i posłem na sejm, wreszcie działaczem opozycji demokratycznej, współtwórcą Komitetu Ochrony Robotników i walczącym w obronie wolności słowa, jednym z sygnatariuszy słynnego „Listu 34”. Można mu zarzucić konformizm, choć myśl ta jest chyba zbyt pochopna, ponieważ aż do zakończenia wojny Andrzejewski wykazywał się nadzwyczajną odwagą moralną, podejmując ryzykowne działania, o czym zaświadczał Czesław Miłosz wspominając, że pisarz chyba tylko cudem dożył końca wojny. Kalejdoskop idei i form, to cały koloryt twórczości Andrzejewskiego, pisarza niejednoznacznego, zmiennego, wiecznie poszukującego swojego miejsca i podejmującego tematy natury moralnej. Sięgając głębiej, „między wiersze” biografii Jerzego Andrzejewskiego, poznajemy pisarza, człowieka silnie emocjonalnego, szaleńczo zakochanego w Krzysztofie Kamilu Baczyńskim, a później Marku Hłasce, męża, ojca, rozdartego między realia a własne namiętności.

To tragiczna biografia, pełna wątków uzależnienia alkoholowego oraz nieskrywanego wręcz biseksualizmu, spisywana w korespondencjach i intymnym, niestety rozproszonym dzienniku pisarza. Twórczość, o której wielkości przekonany był między innymi Jarosław Iwaszkiewicz piszący w swoich dziennikach o Andrzejewskim, jako uznawanym przez środowisko literatów za „murowanego kandydata do Literackiej Nagrody Nobla”. Sam autor „Popiołu i diamentu” miał identyczne przekonanie i gdy w 1980 roku nagroda przypadła Czesławowi Miłoszowi, Andrzejewski wygłosił opinię: „ta nagroda powinna być podzielona między Miłosza i mnie, bo obaj jesteśmy wybitni w dwóch różnych rodzajach.” Co ciekawe Miłosz również był o tym przekonany.

Jerzy Andrzejewski zmarł w nocy z 19 na 20 kwietnia 1983 roku. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Dzieła Jerzego Andrzejewskiego, jak i te opowiadające o jego życiu i twórczości ( Anny Synoradzkiej „Andrzejewski”, 1997) znajdują się w bogatym księgozbiorze Biblioteki. Zapraszamy do odwiedzin
i wypożyczeń. Warto szukać, warto poznawać, warto czytać.

Barbara Hałusek

Ilustracja: Jerzy Andrzejewski, 1960, fot. Aleksander Jałosiński/Forum