„Jednego serca trzeba mi na ziemi!”

Zobacz zdjęcie w większej rozdzielczości

Data rozpoczęcia: 2022-07-29
Data zakonczenia:

Adam Asnyk 11.09.1838-02.08.1897

Sto dwadzieścia pięć lat temu zmarł Adam Asnyk, poeta i dramatopisarz, publicysta, doktor filozofii, podczas Powstania Styczniowego (1863-1864) aktywny działacz patriota, współzałożyciel i redaktor dziennika „Nowa Reforma” oraz prezes Towarzystwa Szkoły Ludowej, autor m.in.  liryki refleksyjnej zebranej w cyklu 30 sonetów pt. Nad głębiami.

Adam Asnyk poetycko debiutował w 1870 roku  na łamach dziennika „Kaliszanin”. Swoje utwory podpisywał zarówno własnym nazwiskiem, jak i pseudonimami oraz kryptonimami: Jan Stożek, El., El..., A, a, Y, y. Późny debiut poetycki przypadł na mocno dojrzały już i kontemplacyjny okres w życiu pisarza. Wraz z upadkiem Powstania Styczniowego poeta zmagał się z postępującym kryzysem światopoglądowym oraz osobistym żalem po śmierci matki i żony. To właśnie wtedy powstały jedne z najpiękniejszych wierszy o tematyce refleksyjnej, zebrane w cykl sonetów Nad głębiami. Pisarz okrzyknięty mianem poety-filozofa, stał się autorem tekstów sławnych, będących na przestrzeni lat, źródłem inspiracji dla wielu artystów. Liryki nazywane „skrzydlatymi słowami” weszły do kanonu uniwersalnych złotych sentencji. 

Asnyk nie identyfikował się z żadnym z sobie współczesnych ugrupowań literackich, ale to właśnie o niego toczyli spory romantycy z pozytywistami. Jeśli w ogóle istnieje określenie dojrzały romantyk to należy się ono właśnie Asnykowi. I nie jest to kwestia samej tylko chronologii. Dzieła Asnyka barwią się wrażliwością schyłku epoki, przybierając kształt przemyśleń, rozwagi, "misternością formy przypominają dzieła Benvenuta Celliniego" – pisał Henryk Sienkiewicz.

Adam Asnyk leczył swoją duszę poprzez ucieczkę w przyrodę. W liście z  28 maja 1874 do ojca  pisał: „góry i morze to jedyne uniwersalne lekarstwo na wszystkie ludzkie dolegliwości, tam oddychając świeżym, wonnym powietrzem, pojąc się widokiem świeżej a wzniosłej natury, można zapomnieć o cierpieniach i troskach…”. Tak powstawał cykl poetyckich pejzaży tatrzańskich (m.in. Wodospad Siklawy, Limba, Giewont) oraz wierszy z motywem marynistycznym (m.in. Noc na morzu, Na falach toczy słońc miliony..., Zmiennego bytu falo ty ruchliwa!...). Podróżując, walczył z melancholią, jednocześnie również realizował swoją pasję poznawania i opisywania świata. W jago pismach znalazły się zapiski będące relacjami z podróży nie tylko po Europie. W 1894 roku Asnyk odwiedził Cejlon i Indie.

2 sierpnia 1897, mając 59 lat, Adam Asnyk zmarł na tyfus, którym zaraził się podczas jednej z podróży. Przed śmiercią zdążył jeszcze wrócić do Polski, gdzie próbował podjąć leczenie. Nieskuteczne jednak. Ciało Asnyka spoczęło w Krakowie na Skałce w Krypcie Zasłużonych.

Adam Asnyk miał życie pełne emocji i pasji. Jego twórczość stała się inspiracją dla wielu artystów malarzy  jak np. Jacek Malczewski, przede wszystkim jednak muzyków, takich jak Jan Ignacy Paderewski, Mieczysław Karłowicz, Władysław Żeleński i in. O jej uniwersalizmie i ponadczasowości przekonujemy się po dziś dzień odnajdując „skrzydlate słowa” w złotych sentencjach oraz u wykonawców polskiej muzyki współczesnej. 

„Jednego serca! Tak mało, tak mało... Jednego serca trzeba mi, na ziemi” śpiewał Czesław Niemen. Słowa te przypomnieli niedawno w swojej aranżacji również inni polscy muzycy, wśród nich Krzysztof Zalewski i Natalia Przybysz. W kanonie poezji śpiewanej, po dziś dzień, znana jest aranżacja wiersza pt. „Miejmy nadzieję!... nie tę lichą, marną” Jacka Wójcickiego, a słowa „Między nami nic nie było” wyśpiewali również Kasia Nosowska oraz Michał Żebrowski. Sanah, współczesna wokalistka polskiej muzyki alternatywnej, zainspirowana Asnykiem, sięgnęła po tekst wiersza pt. „Kamień” oraz „Da Bóg kiedyś zasiąść w Polsce wolnej”, aranżując je na jednym z tegorocznych koncertów. 

Pełno Asnyka wokół nas, często bezwiednie powtarzamy i wyśpiewujemy jego słowa. Czasem towarzyszy temu chwila refleksji, jak bardzo są one aktualne... Zatem „miejmy odwagę!... nie tę  jednodniową”, aby słowom „ dać moc i zbroję, by z kraju marzeń przeszły w rzeczywistość.”

Barbara Hałusek

Źródło:
Adam Asnyk. Fotografia portretowa
https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/5938301/obiekty/407221#opis_obiektu [dostęp online 25.07.2022]