„Kiedy znów zakwitną białe bzy...”
Data rozpoczęcia: 2021-04-08
Data zakonczenia:
Marian Hemar, właść. Jan Marian Hescheles (06.04.1901–11.02.1972)
Niedawno minęła 120. rocznica urodzin Mariana Hemara. Jest zatem okazja, podkreślając silne związki Leszna z Lwowem i kresami wschodnimi oraz sentyment do lat dwudziestych ubiegłego wieku, żeby wspomnieć poetę, satyryka i dramaturga, autora ponad trzech tysięcy tekstów piosenek, wśród nich tak znanych jak „Kiedy znów zakwitną białe bzy”, „Czy pani Marta jest grzechu warta”, „Ten wąsik” czy „Tyle jest miast”. Warto to uczynić również ku pamięci autora… nim znów zakwitną białe bzy.
Marian Hemar, właściwe Jan Marian Hescheles, urodził się 6 kwietnia 1901 roku we Lwowie. Pochodził z rodziny żydowskiej. Był bliskim kuzynem Stanisława Lema. We Lwowie studiował i debiutował literacko (1922). Rodzinne miasto „pozwoliło zaznać pierwszych sukcesów autorskich – w druku i na scenie. Ówczesny Lwów miał własny klimat, odrębny charakter, niepowtarzalny koloryt.” Hemar związany był wtedy z miesięcznikiem literackim „Winnica” redagowanym przez Brunona Jasieńskiego, z którym prowadził lwowski kabaret autorski. Od 1925, po przeprowadzce do Warszawy współpracował z Julianem Tuwimem w kabaretach literackim m.in. „Qui Pro Quo” i „Cyruliku Warszawskim”. Jego dorobek poetycki, satyryczno-polityczny silnie związany był z działalnością czołowych poetów dwudziestolecia. Razem z Tuwimem, Lechoniem i Słonimskim współtworzył ówczesną scenę kabaretową pisząc liczne skecze, dowcipy, szopki polityczne. Obok tej twórczości powstawały kompozycje muzyczne, wiersze, sztuki teatralne i słuchowiska radiowe. Marian Hemar był również publicystą i autorem pism prozatorskich. Publikował na łamach m.in. „Wiadomości Literackich” i „Wiadomości”. Pisał doskonałe reportaże, felietony i eseje. Dał również poznać się jako krytyk literacki. Schyłek twórczości Mariana Hemara to liczne znakomite poetyckie przekłady dzieł Szekspira i Horacego.
"Może dlatego – mimo że Hemar był poetą, dramaturgiem, satyrykiem, oratorem, fraszkopisarzem i lirykiem – osobiście ceniłem szczególnie jego prozę, klarowność jego artykułów i esejów: ich żywotność, wszechstronność, precyzję wyrazu" – pisał pisarz emigracyjny Józef Mackiewicz, który zetknął się z Hemarem w Londynie. Mackiewicz podkreślał hemarową "jasność, artystyczną doskonałość i komunikatywność.”
Po wojnie Marian Hemar osiadł w Anglii, jednak i tam prowadził zakrojoną na szeroką skalę działalność propagującą polski język, historię i kulturę. Jego twórczość nasycona silnym patriotyzmem o wysokich walorach artystycznych, zyskiwała szeroki rozgłos nie tylko w Europie. Współpracując z Radiem Wolna Europa tworzył audycje radiowe, programy teatralno-artystyczne oraz kabaretowe cykle polityczne. Ciągle pozostawał w kontakcie z prasą publikując na łamach pism emigracyjnych.
Marian Hemar wyznaczył szlak, którego nikt po nim nie umiał już powtórzyć. Niezapomniane teksty jego piosenek, śpiewane i odtwarzane przez pokolenia licznych artystów stały się kanonem. Całą jego twórczość cechował nieprzeciętny intelektualizm, oryginalność, cięta satyra, ciepłe poczucie humoru, również tęsknota i sentymentalność. Na wskroś polska jednak była ta twórczość, podkreślająca ówczesne realia, opisująca naszą polską rzeczywistość.
W powojennej Polsce utwory Hemara objęte były ścisłą cenzurą, „żeby przemycić jego piosenki, mówiło się np. że są to piosenki Tuwima" – wspominał Wojciech Młynarski. Z sentymentem pisał Hemar o Lwowie, wspominał służbę w Wojsku Polskim, walki z bolszewikami, w których brał udział, szeregi Brygady Strzelców Karpackich i generała Andersa.
„Można o nim powiedzieć: ten, który z urodzenia był lwowiakiem, z pochodzenia Żydem, a z wyboru – Polakiem. Cytując dalej Kazimierza Wierzyńskiego: Marian Hemar wydaje mi się najdroższą perłą polskiego patriotyzmu, pośród spolszczonych Żydów, wyznających naszą wiarę i nasze polskie obyczaje.”
W bogatym księgozbiorze biblioteki znaleźć można publikacje o życiu i twórczości Mariana Hemara m.in. „Ostatnie lata polskiego Lwowa” Sławomira Kopera i Tomasza Stańczyka czy „Ryszard Marek Groński przedstawia Mariana Hemara”. Wśród nich znajdują się te, które są zbiorem jego wierszy, piosenek, satyr i dramatów np. „Dom jest daleko. Polska wciąż blisko”, „Kiedy znów zakwitną białe bzy” i „To co najpiękniejsze: jednoaktówki”. Zapraszamy do odwiedzin i zachęcamy do wypożyczeń! Życzymy niezapomnianych lektur.
Barbara Hałusek
Sławomir Koper, Tomasz Stańczyk, Ostatnie lata polskiego Lwowa, Warszawa 2019.
Ryszard Marek Groński przedstawia – Kabaret Hemara, Warszawa 1989.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Hemar [dostęp online 06.04.2021]
https://culture.pl/pl/tworca/marian-hemar [dostęp online 06.04.2021]
https://dzieje.pl/postacie/marian-hemar-1901-1972 [dostęp online 06.04.2021]
https://www.polskieradio.pl/8/5661/Artykul/2708554,120-urodziny-Mariana-Hemara-w-radiowej-Dwojce [dostęp online 06.04.2021]
Fotografia Narodowe Archiwum Cyfrowe https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/26600/ [dostęp online 06.04.2021]