Pisarz kulturowego pogranicza
Data rozpoczęcia: 2021-02-26
Data zakonczenia:
Dziwaczne gusła czyni,
świat wokół niego robi się coraz bardziej pusty,
a on na tej pustyni
wolnymi usty głosi
pochwałę wolnych ust.
Józef Wittlin, Poeta emigracyjny, Poezje 1978
Józef Wittlin (17.08.1896 – 28.02.1976)
Czterdzieści pięć lat temu zmarł poeta, prozaik, autor powieści, esejów i utworów poetyckich, tłumacz m.in. Odysei i starobabilońskiego eposu o Gilgameszu, utworów w języku angielskim, niemieckim, hiszpańskim i włoskim. W latach 1918–1920 związany z czasopismem „Zdrój”, na którego łamach zadebiutował tomikiem poezji pt. „Hymny”. Twórca recenzji teatralnych drukowanych w dzienniku „Głos Polski”. Kierownik „Teatru Miejskiego” w Łodzi i wykładowca Szkoły Dramatycznej. Silnie związany z grupą literacką Skamander, publikujący swoje teksty literackie na łamach czasopism „Skamander”, „Wiadomości Literackie” i „Filomata”. Od 1952 roku związany z Radiem Wolna Europa. Pisarz klasycysta o zacięciu homeryckim. Autor powieści „Sól ziemi” nominowanej do Literackiej Nagrody Nobla, dalej wspomnień „Mój Lwów”, a także esejów, będących autobiograficznym portretem pt. „Orfeusz w piekle XX wieku”.
Józef Wittlin, klasycysta, człowiek wszechstronnie wykształcony, zagorzały pacyfista upatrywał we współczesnych mu czasach „duchowe zubożenie współczesnego człowieka”. Nigdy jednak nie mógł się z tym pogodzić. „Zygmunt Kubiak w posłowiu do "Soli ziemi" nazwał Wittlina "polskim homerydą". Słusznie bowiem zauważył tę niezwykłą umiejętność autora "Hymnów" pochylania się nad każdym elementem rzeczywistości, który ma w sobie ślad tego, co wielkie i typowe”.
Jego twórczość ma wymiar ponadczasowy, uniwersalny. To myśl z doświadczeniem wojny w tle, ale również nieprzeciętna obserwacja człowieka wrażliwego, wyczulonego na odnajdywanie pozytywnych dyskretnych niuansów współczesnej rzeczywistości. To „nienostalgiczny piewca Lwowa, a także autor, który uczula i otwiera oczy na szerszy świat nieograniczony do jednej kultury. Świat, w którym nadstawiamy uszu dla różnych języków, spostrzegamy różne obyczaje, widzimy koloryt rozmaitych kultur.”
„Na podstawie wirtuozyjnej twórczości Wittlina warto uczyć się warsztatu pisarskiego i kulturowego w obronie "małych ojczyzn. To, co jest znakiem rozpoznawczym Józefa Wittlina, to jest taka "ciepła ironia", czyli równowaga pomiędzy ironią a współczuciem.”
(prof. Łukasz Tischner – literaturoznawca w wypowiedzi dla Polskiego Radia)
Od 1929 roku przebywał na emigracji we Francji, gdzie pracował nad powieścią „Sól ziemi”. W jego twórczości znaleźć można rozległe doświadczenia kulturowe. To pogranicza środkowoeuropejskich „małych ojczyzn”. Dalej echa wspomnień z Niemiec, Francji, Włoch, Hiszpanii, Grecji i Palestyny. Wojenna zawierucha zagnała pisarza również do Portugalii, skąd w 1941 roku przedostał się wraz z rodziną do Stanów Zjednoczonych. Józef Wittlin, „pisarz kulturowego pogranicza” zmarł w Nowym Jorku w 1976 roku.
Barbara Hałusek
Wybrane utwory Józefa Wittlina oraz książki o jego życiu i twórczosći znajdują się w bogatym księgozbiorze biblioteki. Warto czytać, warto odkrywać, warto poznawać. Zapraszamy do odwiedzin i wypożyczeń. Życzymy wspaniałych i niezapomnianych lektur.
https://culture.pl/pl/tworca/jozef-wittlin [dostęp 25.02.2021]
Rozmowa z dr. Łukaszem Tischnerem na temat twórczości Józefa Wittlina (Literackie witaminy/Dwójka) https://www.polskieradio.pl/8/8740/Artykul/2663003,Lukasz-Tischner-Jozef-Wittlin-jest-moja-odwieczna-miloscia [dostęp 25.02.2021]
https://tnkul.pl/sklep,produkt,jozef-wittlin-pisarz-kulturowego-pogranicza [dostęp online 25.02.2021]
Fotografia pochodzi z książki Katarzyny Szewczyk-Haake, Moralna strona ludzkiego bytu. O twórczości Józefa Wittlina, Kraków 2019