Podręcznik etyczny Jana Jonstona w zbiorach biblioteki w Lesznie
Data rozpoczęcia: 2023-06-14
Data zakonczenia:
Miejska Biblioteka Publiczna im. Stanisława Grochowiaka w Lesznie wzbogaciła się o kolejne dzieło Jana Jonstona. Działającego w Lesznie i na Śląsku, szkocko-polskiego lekarza i polihistora, wybitnego przyrodnika, filozofa, zwolennika empiryzmu i metod eksperymentalnych.
W zasobach biblioteki znajduje się już najważniejsze dzieło Jonstona Historiae naturalis de quadrupedibus – pierwsze polskie kompendium historii naturalnej pisane w Lesznie. To 6-tomowe opracowanie wiadomości opisujące 1000 gatunków zwierząt. Ukazało się we frankfurckiej oficynie Matthäusa Meriana, gdzie przygotowano komplet ilustracji skopiowanych z innych dzieł przyrodniczych, a wybranych przez samego Jana Jonstona. Dzieło ukazywało się partiami w latach 1650-53.
Teraz zbiory Biblioteki w Lesznie uzupełnione zostały o Enchiridion Ethicum – dzieło pełniące funkcję podręcznika etyki, zbiór maksym zebranych z dzieł antycznych filozofów, które mają zachęcać do cnotliwego życia, zgodnego z akceptowanymi społecznie zasadami postępowania. W 1630 roku na podstawie tej rozprawy Jan Jonston uzyskał stopień doktora filozofii. Pierwotnie została ona opracowana i wydana w 1634 roku w Lejdzie, ponownie w 1643. Niestety żadne z tych wydań nie zachowało się. Zakupiony przez Bibliotekę egzemplarz to trzecie wydanie, które ukazało się w Brzegu Śląskim w 1658 roku. Dzieło jest współoprawne z innymi pracami. To antologia czterech łacińskich pism z XVII wieku.
Podręcznik etyki Jana Jonstona Enchiridion ethicum jest jednym z mniej znanych i rzadziej uwzględnianych w dotychczasowych opracowaniach, dzieł tego autora. Na początku lat trzydziestych XVII w., zachęcony przez Jana Amosa Komeńskiego, Jan Jonston zaczął opracowywać podręczniki dla leszczyńskiego gimnazjum. Obaj zgadzali się co do tego, jaką rolę powinny pełnić teksty dla młodzieży. Dzieła będące spójnym streszczeniem informacji z pism różnych autorów miały być poszerzeniem i ułatwieniem procesu dydaktycznego dla uczniów. Podręczniki miały za zadanie propagować wzorce odpowiedniego zachowania, zachęcać do dobrego, moralnego życia. Ponadto wzbudzać ciekawość i skłaniać do podejmowania własnych studiów.
W omawianym podręczniku, będącym zbiorem sentencji etycznych filozofów starożytnych, Jonston dowodzi, że etyka jest nauką ustalającą normy moralne, mające człowiekowi zapewnić szczęście. Przepisy etyczne, według Jonstona powinny być zwięzłe. W procesie wychowania ważne jest, zdaniem autora, nie tylko podawanie wychowankom zasad moralnych, ale także ukazywanie przykładów właściwego postępowania. Autor wyróżnia cztery główne czynniki warunkujące postępowanie człowieka: wolę, uczucie, popęd i lokomocję - czyli zdolność ruchu. Wszystkie te cztery elementy są jedynie wtedy właściwie zharmonizowane, gdy są podporządkowane rozumowi.
Oba dzieła Jonstona, Historiae naturalis de quadrupedibus oraz Enchiridion ethicum, zaprezentowane zostaną w Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Stanisław Grochowiaka w Lesznie (w CZYTELNI NAUKOWEJ) w dniach 15-16 czerwca 2023 roku, jako jedna z ekspozycji towarzyszących Konferencji naukowej pt. "Wokół Jonstona", odbywającej się w ramach obchodów Roku Jana Jonstona, której współorganizatorem jest MBP w Lesznie.